του Σταθη Ν. Καλυβα*
Προτού ξεσπάσει η κρίση και για μια περίπου δεκαπενταετία, θαμπωμένοι από την πρωτοφανή ευμάρεια, καμαρώναμε για την πολιτική μας παρουσία στα ευρωπαϊκά σαλόνια. Οι λαοί της Βαλκανικής και της Ανατολικής Ευρώπης συνωστίζονταν στη χώρα μας παρακαλώντας για δουλειές που δεν καταδεχόμασταν πια. Οργανώναμε Ολυμπιακούς στην Αθήνα και κατακτούσαμε ευρωπαϊκά κύπελλα στη Λισσαβώνα. Εκείνη την εποχή είχε μεγάλη πέραση το αφήγημα της «ισχυρής Ελλάδας». Ηρθε όμως η κρίση και το διέλυσε.
Στη θέση του ξανανακαλύψαμε ένα παλαιότερο αφήγημα: της «Ψωροκώσταινας». Σύμφωνα μ’ αυτό, η ιστορική μας μοίρα είναι η διαβίωση στο περιθώριο της Ευρώπης και των ανεπτυγμένων χωρών. Οι κατακτήσεις της τελευταίας τεσσαρακονταετίας θεωρούνται πλασματικές, ένα είδος απάτης, ενώ η πορεία προς την κατάρρευση φαντάζει προδιαγεγραμμένη. Τι το θέλαμε το ευρώ; Ας επιστρέψουμε, λέει το αφήγημα αυτό, εκεί που πραγματικά ανήκουμε, δηλαδή στην εθνική μας μοναξιά, φτωχοί μεν αλλά περήφανοι.
Την τάση αυτή ενισχύει η πλειοψηφία των ξένων αναλυτών. Η Ελλάδα δεν έκανε ποτέ για το ευρώ, μας λένε, και άρα κακώς μας έβαλαν μέσα. Αρκετοί μάλιστα χτίζουν το επιχείρημά τους πάνω σε ένα ιστορικό αφήγημα που ερμηνεύει την ελληνική κρίση ως αναπόφευκτη κατάληξη μιας παθολογικής ιστορικής διαδρομής που δομήθηκε πάνω στην πολιτική αστάθεια, τη διχόνοια και τη διαφθορά. Για να περιοριστώ σε ένα μόνο παράδειγμα, ο Roger Cohen, ένας από τους σοβαρότερους αρθρογράφους των New York Times, αναπαράγει σε πρόσφατο άρθρο του ένα στερεοτυπικό ιστορικό αφήγημα, σύμφωνα με το οποίο η ιστορία της Ελλάδας δεν είναι παρά μια διαδοχή καταστροφών: πόλεμοι, εθνοτικές εκκαθαρίσεις, δικτατορικά καθεστώτα και ένας εμφύλιος που τις συνέπειές του υφιστάμεθα έως σήμερα. Η ταραγμένη αυτή ιστορία παρήγαγε μια διεφθαρμένη, πελατειακή και καχύποπτη κοινωνία που δεν μπορούσε παρά να οδηγηθεί στη χρεοκοπία. Η είσοδός μας στην Ευρωζώνη ήταν μια απάτη, γράφει ο Cohen, ένα ψέμα που μεγαλώνει όσο εξακολουθεί να διαρκεί.
Ομως το αφήγημα της Ψωροκώσταινας πάσχει όσο και το αντίστοιχο της ισχυρής Ελλάδας. Και τα δύο γενικεύουν αποκλειστικά από το παρόν, ενώ απλοποιούν ασύστολα την ιστορία. Το αφήγημα της Ψωροκώσταινας αγνοεί το προφανές: πως ακόμη και αν συνυπολογίσουμε τη σημερινή κρίση, η πορεία της Ελλάδας υπήρξε εντυπωσιακά επιτυχημένη. Η Ελλάδα ήταν μία από τις πρώτες αποικίες που έφτιαξε εθνικό κράτος, ένα από τα πρώτα κράτη που εισήγαγε δημοκρατικό πολίτευμα με καθολική ανδρική ψηφοφορία και μία από τις πρώτες χώρες της περιφέρειας που ξέφυγε από την οικονομική υπανάπτυξη (ζουν ακόμη άνθρωποι που μοιράζονταν το σπίτι τους με ζώα!). Παρά τα όσα γράφονται σήμερα, η Ελλάδα έζησε κυρίως σε καθεστώς ειρήνης και δημοκρατίας και όχι κάτω από εμπόλεμες ή δικτατορικές συνθήκες. Η σύγκριση με τις γειτονικές μας χώρες, με τις οποίες μοιραζόμαστε μια παράλληλη ιστορία Οθωμανικής επικυριαρχίας, είναι καταλυτική. Εντέλει, δεν περνάς από τον τρίτο στον πρώτο κόσμο, ούτε φτάνεις να είσαι μέσα στις τριάντα πιο πλούσιες χώρες του κόσμου μέσω απάτης και κοροϊδίας.
Η πορεία αυτή έχει πολλά και σύνθετα αίτια. Κατά τη γνώμη μου όμως, το πιο σημαντικό απ’ όλα ήταν η επιτυχής επιλογή ισχυρών συμμαχιών, αφού μια μικρή χώρα δεν μπορεί να σταθεί μόνη της. Είτε μιλάμε για την Επανάσταση του 1821, είτε για τους Βαλκανικούς πολέμους, είτε για τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, είτε για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, είτε για τον Ψυχρό Πόλεμο, είτε τέλος για τη μεταψυχροπολεμική εποχή, ό, τι πετύχαμε το καταφέραμε κυρίως μέσω πετυχημένων επιλογών συμμαχιών. Αντίθετα, οι μεγάλες εθνικές τραγωδίες ήρθαν ως επιστέγασμα της εγκατάλειψης των συμμαχιών αυτών: τέτοιες ήταν οι περιπτώσεις της Μικρασιατικής Καταστροφής ή της διχοτόμησης της Κύπρου.
Η επιλογή συμμαχιών είναι συνάρτηση της ποιότητας των πολιτικών ηγεσιών. Η συμβολή του Ελευθερίου Βενιζέλου και του Κωνσταντίνου Καραμανλή (αλλά και του Ιωάννη Μεταξά!), υπήρξε ως προς αυτό καταλυτική. Αν εξετάσει κανείς την πολιτεία τους, θα διαπιστώσει πως πολλές φορές εξεβίασαν καταστάσεις, σπρώχνοντας την Ελλάδα στα όριά της ή και λίγο πιο πέρα απ’ αυτά, συχνά χωρίς να διαθέτουν την υποστήριξη της πλειοψηφίας του λαού. Μια τέτοια απόφαση υπήρξε και η ένταξη της χώρας στην Ευρωζώνη: ένα στοίχημα, η επιτυχία του οποίου θα έθετε τον Κώστα Σημίτη στο ίδιο επίπεδο με τους προαναφερθέντες ηγέτες. Το στοίχημα αυτό φαίνεται σήμερα να έχει χαθεί, αλλά η έκβασή του πολύ απέχει από το να έχει κριθεί.
Η ενδεχόμενη έξοδος της Ελλάδας από τον σκληρό πυρήνα της Ευρώπης θα αποτελούσε τραγική εξέλιξη. Αν όμως αντέξουμε τη θύελλα και κρατηθούμε μέσα στην Ευρωζώνη, θα διαψεύσουμε για πολλοστή φορά το αφήγημα της Ψωροκώσταινας και θα έχουμε κερδίσει το μεγάλο στοίχημα της επόμενης πεντηκονταετίας. Εκείνοι που θα συμβάλλουν σήμερα στην επιτυχή διαχείριση της κρίσης, θα έχουν προσφέρει μια εθνική υπηρεσία ανυπολόγιστης ιστορικής σημασίας.
* o κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.
(από την Καθημερινή)
Στη θέση του ξανανακαλύψαμε ένα παλαιότερο αφήγημα: της «Ψωροκώσταινας». Σύμφωνα μ’ αυτό, η ιστορική μας μοίρα είναι η διαβίωση στο περιθώριο της Ευρώπης και των ανεπτυγμένων χωρών. Οι κατακτήσεις της τελευταίας τεσσαρακονταετίας θεωρούνται πλασματικές, ένα είδος απάτης, ενώ η πορεία προς την κατάρρευση φαντάζει προδιαγεγραμμένη. Τι το θέλαμε το ευρώ; Ας επιστρέψουμε, λέει το αφήγημα αυτό, εκεί που πραγματικά ανήκουμε, δηλαδή στην εθνική μας μοναξιά, φτωχοί μεν αλλά περήφανοι.
Την τάση αυτή ενισχύει η πλειοψηφία των ξένων αναλυτών. Η Ελλάδα δεν έκανε ποτέ για το ευρώ, μας λένε, και άρα κακώς μας έβαλαν μέσα. Αρκετοί μάλιστα χτίζουν το επιχείρημά τους πάνω σε ένα ιστορικό αφήγημα που ερμηνεύει την ελληνική κρίση ως αναπόφευκτη κατάληξη μιας παθολογικής ιστορικής διαδρομής που δομήθηκε πάνω στην πολιτική αστάθεια, τη διχόνοια και τη διαφθορά. Για να περιοριστώ σε ένα μόνο παράδειγμα, ο Roger Cohen, ένας από τους σοβαρότερους αρθρογράφους των New York Times, αναπαράγει σε πρόσφατο άρθρο του ένα στερεοτυπικό ιστορικό αφήγημα, σύμφωνα με το οποίο η ιστορία της Ελλάδας δεν είναι παρά μια διαδοχή καταστροφών: πόλεμοι, εθνοτικές εκκαθαρίσεις, δικτατορικά καθεστώτα και ένας εμφύλιος που τις συνέπειές του υφιστάμεθα έως σήμερα. Η ταραγμένη αυτή ιστορία παρήγαγε μια διεφθαρμένη, πελατειακή και καχύποπτη κοινωνία που δεν μπορούσε παρά να οδηγηθεί στη χρεοκοπία. Η είσοδός μας στην Ευρωζώνη ήταν μια απάτη, γράφει ο Cohen, ένα ψέμα που μεγαλώνει όσο εξακολουθεί να διαρκεί.
Ομως το αφήγημα της Ψωροκώσταινας πάσχει όσο και το αντίστοιχο της ισχυρής Ελλάδας. Και τα δύο γενικεύουν αποκλειστικά από το παρόν, ενώ απλοποιούν ασύστολα την ιστορία. Το αφήγημα της Ψωροκώσταινας αγνοεί το προφανές: πως ακόμη και αν συνυπολογίσουμε τη σημερινή κρίση, η πορεία της Ελλάδας υπήρξε εντυπωσιακά επιτυχημένη. Η Ελλάδα ήταν μία από τις πρώτες αποικίες που έφτιαξε εθνικό κράτος, ένα από τα πρώτα κράτη που εισήγαγε δημοκρατικό πολίτευμα με καθολική ανδρική ψηφοφορία και μία από τις πρώτες χώρες της περιφέρειας που ξέφυγε από την οικονομική υπανάπτυξη (ζουν ακόμη άνθρωποι που μοιράζονταν το σπίτι τους με ζώα!). Παρά τα όσα γράφονται σήμερα, η Ελλάδα έζησε κυρίως σε καθεστώς ειρήνης και δημοκρατίας και όχι κάτω από εμπόλεμες ή δικτατορικές συνθήκες. Η σύγκριση με τις γειτονικές μας χώρες, με τις οποίες μοιραζόμαστε μια παράλληλη ιστορία Οθωμανικής επικυριαρχίας, είναι καταλυτική. Εντέλει, δεν περνάς από τον τρίτο στον πρώτο κόσμο, ούτε φτάνεις να είσαι μέσα στις τριάντα πιο πλούσιες χώρες του κόσμου μέσω απάτης και κοροϊδίας.
Η πορεία αυτή έχει πολλά και σύνθετα αίτια. Κατά τη γνώμη μου όμως, το πιο σημαντικό απ’ όλα ήταν η επιτυχής επιλογή ισχυρών συμμαχιών, αφού μια μικρή χώρα δεν μπορεί να σταθεί μόνη της. Είτε μιλάμε για την Επανάσταση του 1821, είτε για τους Βαλκανικούς πολέμους, είτε για τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, είτε για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, είτε για τον Ψυχρό Πόλεμο, είτε τέλος για τη μεταψυχροπολεμική εποχή, ό, τι πετύχαμε το καταφέραμε κυρίως μέσω πετυχημένων επιλογών συμμαχιών. Αντίθετα, οι μεγάλες εθνικές τραγωδίες ήρθαν ως επιστέγασμα της εγκατάλειψης των συμμαχιών αυτών: τέτοιες ήταν οι περιπτώσεις της Μικρασιατικής Καταστροφής ή της διχοτόμησης της Κύπρου.
Η επιλογή συμμαχιών είναι συνάρτηση της ποιότητας των πολιτικών ηγεσιών. Η συμβολή του Ελευθερίου Βενιζέλου και του Κωνσταντίνου Καραμανλή (αλλά και του Ιωάννη Μεταξά!), υπήρξε ως προς αυτό καταλυτική. Αν εξετάσει κανείς την πολιτεία τους, θα διαπιστώσει πως πολλές φορές εξεβίασαν καταστάσεις, σπρώχνοντας την Ελλάδα στα όριά της ή και λίγο πιο πέρα απ’ αυτά, συχνά χωρίς να διαθέτουν την υποστήριξη της πλειοψηφίας του λαού. Μια τέτοια απόφαση υπήρξε και η ένταξη της χώρας στην Ευρωζώνη: ένα στοίχημα, η επιτυχία του οποίου θα έθετε τον Κώστα Σημίτη στο ίδιο επίπεδο με τους προαναφερθέντες ηγέτες. Το στοίχημα αυτό φαίνεται σήμερα να έχει χαθεί, αλλά η έκβασή του πολύ απέχει από το να έχει κριθεί.
Η ενδεχόμενη έξοδος της Ελλάδας από τον σκληρό πυρήνα της Ευρώπης θα αποτελούσε τραγική εξέλιξη. Αν όμως αντέξουμε τη θύελλα και κρατηθούμε μέσα στην Ευρωζώνη, θα διαψεύσουμε για πολλοστή φορά το αφήγημα της Ψωροκώσταινας και θα έχουμε κερδίσει το μεγάλο στοίχημα της επόμενης πεντηκονταετίας. Εκείνοι που θα συμβάλλουν σήμερα στην επιτυχή διαχείριση της κρίσης, θα έχουν προσφέρει μια εθνική υπηρεσία ανυπολόγιστης ιστορικής σημασίας.
* o κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.
(από την Καθημερινή)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου