Η κουλτούρα αντιπαλότητας ως εμπόδιο στις κυβερνήσεις συνεργασίας

του Ανδρέα Ανδριανόπουλου

Ο σχηματισμός οικουμενικών η κυβερνήσεων μεγάλων συνασπισμών (δηλ ανάμεσα στα δύο μεγαλύτερα κόμματα της χώρας) δεν είναι εύκολη υπόθεση. Κατ’ αρχήν διότι η έννοια της συνεργασίας η και η αρχή του αναγκαίου συμβιβασμού που κάτι τέτοιο υποχρεωτικά προυποθέτει δεν κατέχει κυρίαρχη θέση στην κουλτούρα μας. Παρά τις συχνές διακηρύξεις για αλληλεγγύη, κοινωνισμό και κοινές προσπάθειες που κατακλύζουν κατά καιρό την δημόσια ζωή της χώρας η αλήθεια είναι πως ο ατομισμός / εγωισμός αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο του πολιτικού και κοινωνικού μας πολιτισμού. Λ.χ. ενώ στην Βρετανία αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο ιδιαιτερότητας και συγκριτικό εθνικό πλεονέκτημα η «ιδιοφυία» της κουλτούρας συμβιβασμού που εκεί κυριαρχεί, στην Ελλάδα κάτι τέτοιο συνήθως ακούγεται σαν ύβρις. «Αυτός είναι συμβιβασμένος» ακούγεται, ή καταδικαστικά «εύκολα συμβιβάζεται». Στα πλαίσια τέτοιων κοινωνικών αντιλήψεων δεν είναι εύκολες οι συνεργασίες.

Κατ αρχήν, μια κυβέρνηση συνεργασίας οφείλει να διατυπώσει ένα πλάνο δουλειάς με συγκερασμό αντιλήψεων και στόχων. Πως όμως μπορεί κάτι τέτοιο να γίνει διακομματικά ενώ σπάνια γίνεται στα πλαίσια ενός και μόνο κόμματος; Τα κόμματα σε ελάχιστες στην Ελλάδα περιπτώσεις διατυπώνουν σαφείς πολιτικές θέσεις κι οριοθετούν φυσιογνωμίες με βάση το αποτέλεσμα εσωτερικών ιδεολογικών ζυμώσεων και την υιοθέτηση κοινωνικών συμβιβασμών. Συνήθως φρακτιονίζουν (χωρίζονται δηλ σε ομάδες) με στόχο την τελική εσωκομματική επικράτηση της μιάς η της άλλης Και στη συνέχεια βέβαια δεν διστάζουν στο όνομα της σκοπιμότητας να θυσιάσουν αρχές, αντιλήψεις και θεμελιακές πολιτικές επιλογές. Όταν λοιπόν τα κόμματα θυσιάζουν τα περισσότερα πράγματα στην σκοπιμότητα της όποιας επερχόμενης εκλογικής μάχης, οι πολιτικές συνεργασίες μετατρέπονται σε ιδιαίτερα ακανθώδεις επιχειρήσεις.

Δεν ξεχνώ λ.χ. στην περίοδο της κυβέρνησης Τζανετάκη τα κόμματα της Αριστεράς να με πιέζουν να επιδοτήσω τις αλευροβιομηχανίες (τον νοητό δηλ. «ταξικό εχθρό») για να μην αυξηθεί η τιμή της φρατζόλας του απλής ποιότητας ψωμιού. Να πάρουν δηλ κρατικά χρήματα οι βιομήχανοι ώστε να μην δημιουργηθεί η εντύπωση πως μιά κυβέρνηση στην οποία μετέχει η Αριστερά άφησε να γίνει το ψωμί ακριβότερο. Ασχετα δηλ. αν στους φορολογούμενους θα είχε τσουχτερές συνέπειες. Κι' ανεξάρτητα αν οι ρεαλιστικές συνθήκες της οικονομίας, όπως η τιμή του σταριού κλπ, οδηγούσαν αναπόφευκτα εκεί. Είναι δηλ. τόσο μεγάλο το άγχος για τα αποτελέσματα της επόμενης προσφυγής στις κάλπες ώστε να θολώνουν οι αξιολογήσεις για τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα του τόπου.

Δεν έχουμε μάθει στη χώρα αυτή να συζητάμε με ανοιχτά μυαλά και με όλες τις προοπτικές κάτω από ελεύθερη αξιολόγηση. Λέμε τόσα πολλά για διάλογο αλλά αυτόν τον εννοούμε σαν απόλυτη επικράτηση των δικών μας απόψεων και την συντριβή των συμφερόντων των άλλων. Πόσο δημοφιλής είναι η έκφραση «χτύπησε το χέρι στο τραπέζι» για να γίνει αυτό που θέλεις! Πως μπορούν να προκύψουν και να μακροημερεύσουν κυβερνήσεις συνεργασίας σε ένα τέτοιο πολιτιστικό περιβάλλον; Nα λάβετε επίσης υπ’ όψιν και τις πιέσεις της εκλογικής βάσης κάθε κόμματος που μόνιμα σχεδόν διαμαρτύρεται πως το κόμμα του, όταν βρίσκεται εκτός κυβερνητικού θώκου, δεν ασκεί αρκετά σκληρή αντιπολίτευση! Που να βρεθεί έτσι κοινός τόπος για συνεργασίες;

Η κρίση που τώρα αντιμετωπίζει η χώρα – κυρίως λόγω της φύσης της, δηλ. οικονομική κατάρρευση του δημοσίου – πιθανότατα να διευκολύνει ευρύτερες συνεργασίες. Για δεκαετίες ολόκληρες κεντρικό διακύβευμα της ελληνικής πολιτικής ζωής υπήρξε η επιδίωξη άλωσης του κράτους και των μηχανισμών του. Ελάχιστοι έβλεπαν το κράτος σαν τον σταθερό παράγοντα διευκόλυνσης της δράσης των πολιτών και εγγυητή της ασφάλειας του συστήματος και των όρων του παιχνιδιού. Σχεδόν όλοι το έβλεπαν σαν εργαλείο διεκπεραίωσης εξυπηρετήσεων και προώθησης πελατειακών διαπροσωπικών σχέσεων. Τώρα που φάνηκε πως το κράτος πλέον είναι το ίδιο πρόβλημα, κι όχι μηχανισμός της λύσης, πιθανότατα για τα κόμματα η κατάληψη του δημοσίου δεν θα αποτελεί αυτοσκοπό για την διεκπεραίωση πελατειακών υποχρεώσεων. Αρα θα μπορεί να είναι και ευκολότερη η συνεργασία κομμάτων μια και ο στόχος δεν θα είναι η κατάληψη του κράτους αλλά η προσπάθεια διάσωσης του τόπου από την καταστροφή.

Η τελευταία προσπάθεια που έγινε για κάποια κυβέρνηση συνεργασίας ήταν εξαιρετικά πρόχειρη. Ποιος θα συνεργαζόταν, με ποιον και με τι ακριβώς στόχο; Η κυβέρνηση προσωπικοτήτων θα ήταν δεσμευμένη να ψηφίσει το ήδη στη Βουλή ευρισκόμενο μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα η θα μπορούσε να επεξεργασθεί καινούργιο; Ρόλος της θα ήταν μόνο η αποτελεσματικότερη εφαρμογή εγκεκριμένων ήδη μέτρων η και νέες πρωτοβουλίες; Θα έπαιρνε ψήφο εμπιστοσύνης από τα κόμματα στη βάση ποιάς πλατφόρμας; Και στη συνέχεια πως θα προωθούσε μέτρα με βάση νέες νομοθετικές πρωτοβουλίες; Θα τις ενέκρινε αυτόματα η Βουλή η θα είχαμε το παλιό φαινόμενο (Παπανδρέου, Μητσοτάκη, Φλωράκη) για το κάθε τι δηλ. ο Πρωθυπουργός η οι Υπουργοί του συνασπισμού να ζητούν την έγκριση των (εκτός κυβέρνησης ευρισκομένων) αρχηγών των κομμάτων; Πλήρες χάος δηλαδή. Πως θα μπορούσε μια τέτοια κυβέρνηση να αντιμετωπίσει μια τόσο βαθιά κρίση;

Eφ’ όσον οι κάλπες οδηγήσουν σε μια Βουλή δίχως κανείς να έχει απόλυτη πλειοψηφία τότε η συνεργασία θα είναι απαραίτητη. Όχι όμως by proxy. Δηλ. μέσω αντιπροσώπων. Αλλά με τα κόμματα – η κάποια κόμματα – στη βάση μιάς κοινής πολιτικής πλατφόρμας για την διάσωση του τόπου. Εκτιμώ πως τότε ο πολιτικός κόσμος θα σταθεί στο ύψος των περιστάσεων.

(από το blog του Α. Ανδριανόπουλου)