του Γιάννη Μαστοράκη
Αν ένα πρόβλημα είναι πρωτόγνωρο (πχ η ‘χύμα’ εταιρική παγκοσμιοποίηση, η Κλιματική Αλλαγή ή η είσοδός μας στη ζώνη του Ευρώ), τότε ίσως μια κοινωνία δεν έχει μια ανάλογη εμπειρία που θα την ευαισθητοποιούσε. Αλλά και η ύπαρξη μια εμπειρίας εκ του παρελθόντος δεν είναι σίγουρο ότι θα βοηθούσε, γιατί κάλλιστα θα μπορούσε να έχει λησμονηθεί από τις νεότερες γενιές (απώλεια ιστορικής ή περιβαλλοντικής μνήμης).
Επίσης οι άνθρωποι κάνουν συλλογισμούς, οι οποίοι, ενώ έχουν στοιχεία λογικής, αποδεικνύονται λανθασμένοι. Πχ ακούμε: Η επιστήμη θα λύσει το Α ή το Β ζήτημα –όπως έχει λύσει τόσα άλλα, πχ το ζήτημα της διατροφής, της ενέργειας, της ανάπτυξης κλπ. Άρα, ας συνεχίσουμε τον ίδιο τρόπο ζωής…
Μια κοινωνία πολλές φορές δυσκολεύεται να αντιληφθεί ένα πρόβλημα, επειδή η διαδικασία της εμφάνισής του συντελείται ανεπαίσθητα –αλλά ακόμα και αργότερα είναι πιθανόν να το συνειδητοποιήσει μόνο ύστερα από τη βοήθεια της επιστήμης: Πχ η διαδικασία της διάβρωσης των εδαφών, της ρύπανσης ή της μόλυνσης (των υδάτων, της ατμόσφαιρας ή του εδάφους), της ερημοποίησης, της λαθρομετανάστευσης, της διαφθοράς, της εγκληματικότητας, της ανεργίας κλπ.
Ύστερα πολλές φορές υπεισέρχεται και το πρόβλημα του βραχυπρόθεσμου και προσωπικού Συμφέροντος, βάσει του οποίου λειτουργούν και οι επιχειρήσεις σήμερα, παραβλέποντας τον παράγοντα άνθρωπο και τον παράγοντα της διατήρησης των οικοσυστημάτων. Το νέο σύνθημα που ακούγεται όλο και πιο δυνατά, σε αυτούς τους δύσκολους εργασιακά καιρούς είναι: Μα… θα προκύψουν πολλές θέσεις εργασίας από αυτή τη δραστηριότητα.. Δεν αναφέρουν όμως για πόσο χρόνο θα προκύψουν και με τι περιβαλλοντικό κόστος…
Επίσης, «είναι δυνατόν, μια πολιτική ή οικονομική ελίτ να λαμβάνει καταστροφικές αποφάσεις για την υπόλοιπη κοινωνία, αν μπορέσει να θωρακίσει τον εαυτό της από τις συνέπειες των πράξεών της» (σελ 524 του βιβλίου ‘Κατάρρευση’). Αυτό γίνεται είτε για χάρη του οικονομικού της συμφέροντος (οικονομική ελίτ) είτε ένεκα της πολιτικής αφροσύνης και του πάθους της για εξουσία (πολιτική ελίτ).
Οι άνθρωποι και οι κοινωνίες αρέσκονται να παραμένουν στα παλαιά και στις συνήθεις ανέσεις τους. «Η απόφαση να εγκαταλείψουμε ή όχι κάποιες από τις θεμελιώδεις αξίες μας, όταν φαίνεται ότι γίνονται ασύμβατες με τη συνέχιση της ζωής μας, είναι οδυνηρά δύσκολη. Σε ποιο σημείο εμείς, ως άτομα θα προτιμήσουμε να αγωνιστούμε διακινδυνεύοντας τη ζωή μας, αντί να συμβιβαστούμε μέσα σε μια παρακμιακή κατάσταση μόνο και μόνο για να προσπαθήσουμε να επιζήσουμε; Το ίδιο συμβαίνει και με τα έθνη και τις κοινωνίες: Πρέπει μερικές φορές να ρισκάρουν να πάρουν το ίδιο δύσκολες αποφάσεις σε συλλογικό επίπεδο» (σελ 527, ‘Κατάρρευση’).
Αλλά ακόμη και αν μια κοινωνία προσπαθήσει να αντιμετωπίσει ένα μεγάλο πρόβλημα δεν είναι σίγουρο ότι θα επιτύχει. Μπορεί πχ να απαιτούνται μεγαλύτερες προσπάθειες ή τεχνικά μέσα ή τελικά, όταν υπάρξει αντίδραση, να είναι πολύ αργά.
Είναι όμως προφανές ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες δεν αποτυγχάνουν πάντοτε στην επίλυση των προβλημάτων τους, γι` αυτό άλλωστε έχουν επιζήσει για κάποιες χιλιάδες χρόνια. Υπάρχουν άπειρα παραδείγματα λαών και ηγετών μέσα στην ιστορία που έδρασαν με τόλμη και όχι μόνο απέφυγαν τον όλεθρο, αλλά προήγαγαν και τον ανθρώπινο πολισμό.
Αλλά όλα αυτά τα θετικά παραδείγματα, βέβαια, θα μπορούσαν να αποτελέσουν, το περιεχόμενο ενός άλλου άρθρου, με τίτλο: γιατί μερικές κοινωνίες λαμβάνουν σωτήριες αποφάσεις…
* J. Tainter: ‘Η κατάρρευση των πολύπλοκων κοινωνιών’ και J.Diamond: ‘Κατάρρευση’, εκδόσεις ‘Κάτοπτρο’.
Καλαμάτα, 30 Ιουλίου 2010
(από το "Η καλύβα ψηλά στο βουνό")
Όπως μερικοί άνθρωποι, το ίδιο και ολόκληρες κοινωνίες και πολιτισμοί, συχνά οδηγούνται στον όλεθρο. Όμως, Τι είναι εκείνο που καθιστά ένα λαό και τις κυβερνησεις του αδύναμους να αντιδράσουν και να μην μπορούν να λάβουν σωτήριες αποφάσεις;
Οι αιτίες μπορεί να είναι είτε απλές είτε σύνθετες. Ας δούμε μερικές:
Οι αιτίες μπορεί να είναι είτε απλές είτε σύνθετες. Ας δούμε μερικές:
- Μια κοινωνία δεν κατάφερε να προβλέψει ένα πρόβλημα, μέχρις ότου τελικά εμφανιστεί μπροστά της.
- Όταν το πρόβλημα εμφανιστεί μπορεί και τότε η κοινωνία να μην το αντιληφθεί.
- Πολλές φορές όμως, ακόμα και όταν το αντιληφθεί δεν κάνει τίποτα για να το λύσει.
- Μπορεί όμως να προσπαθήσει να το λύσει, αλλά στο τέλος να μην τα καταφέρει.*
Αν ένα πρόβλημα είναι πρωτόγνωρο (πχ η ‘χύμα’ εταιρική παγκοσμιοποίηση, η Κλιματική Αλλαγή ή η είσοδός μας στη ζώνη του Ευρώ), τότε ίσως μια κοινωνία δεν έχει μια ανάλογη εμπειρία που θα την ευαισθητοποιούσε. Αλλά και η ύπαρξη μια εμπειρίας εκ του παρελθόντος δεν είναι σίγουρο ότι θα βοηθούσε, γιατί κάλλιστα θα μπορούσε να έχει λησμονηθεί από τις νεότερες γενιές (απώλεια ιστορικής ή περιβαλλοντικής μνήμης).
Επίσης οι άνθρωποι κάνουν συλλογισμούς, οι οποίοι, ενώ έχουν στοιχεία λογικής, αποδεικνύονται λανθασμένοι. Πχ ακούμε: Η επιστήμη θα λύσει το Α ή το Β ζήτημα –όπως έχει λύσει τόσα άλλα, πχ το ζήτημα της διατροφής, της ενέργειας, της ανάπτυξης κλπ. Άρα, ας συνεχίσουμε τον ίδιο τρόπο ζωής…
Μια κοινωνία πολλές φορές δυσκολεύεται να αντιληφθεί ένα πρόβλημα, επειδή η διαδικασία της εμφάνισής του συντελείται ανεπαίσθητα –αλλά ακόμα και αργότερα είναι πιθανόν να το συνειδητοποιήσει μόνο ύστερα από τη βοήθεια της επιστήμης: Πχ η διαδικασία της διάβρωσης των εδαφών, της ρύπανσης ή της μόλυνσης (των υδάτων, της ατμόσφαιρας ή του εδάφους), της ερημοποίησης, της λαθρομετανάστευσης, της διαφθοράς, της εγκληματικότητας, της ανεργίας κλπ.
Ύστερα πολλές φορές υπεισέρχεται και το πρόβλημα του βραχυπρόθεσμου και προσωπικού Συμφέροντος, βάσει του οποίου λειτουργούν και οι επιχειρήσεις σήμερα, παραβλέποντας τον παράγοντα άνθρωπο και τον παράγοντα της διατήρησης των οικοσυστημάτων. Το νέο σύνθημα που ακούγεται όλο και πιο δυνατά, σε αυτούς τους δύσκολους εργασιακά καιρούς είναι: Μα… θα προκύψουν πολλές θέσεις εργασίας από αυτή τη δραστηριότητα.. Δεν αναφέρουν όμως για πόσο χρόνο θα προκύψουν και με τι περιβαλλοντικό κόστος…
Επίσης, «είναι δυνατόν, μια πολιτική ή οικονομική ελίτ να λαμβάνει καταστροφικές αποφάσεις για την υπόλοιπη κοινωνία, αν μπορέσει να θωρακίσει τον εαυτό της από τις συνέπειες των πράξεών της» (σελ 524 του βιβλίου ‘Κατάρρευση’). Αυτό γίνεται είτε για χάρη του οικονομικού της συμφέροντος (οικονομική ελίτ) είτε ένεκα της πολιτικής αφροσύνης και του πάθους της για εξουσία (πολιτική ελίτ).
Οι άνθρωποι και οι κοινωνίες αρέσκονται να παραμένουν στα παλαιά και στις συνήθεις ανέσεις τους. «Η απόφαση να εγκαταλείψουμε ή όχι κάποιες από τις θεμελιώδεις αξίες μας, όταν φαίνεται ότι γίνονται ασύμβατες με τη συνέχιση της ζωής μας, είναι οδυνηρά δύσκολη. Σε ποιο σημείο εμείς, ως άτομα θα προτιμήσουμε να αγωνιστούμε διακινδυνεύοντας τη ζωή μας, αντί να συμβιβαστούμε μέσα σε μια παρακμιακή κατάσταση μόνο και μόνο για να προσπαθήσουμε να επιζήσουμε; Το ίδιο συμβαίνει και με τα έθνη και τις κοινωνίες: Πρέπει μερικές φορές να ρισκάρουν να πάρουν το ίδιο δύσκολες αποφάσεις σε συλλογικό επίπεδο» (σελ 527, ‘Κατάρρευση’).
Αλλά ακόμη και αν μια κοινωνία προσπαθήσει να αντιμετωπίσει ένα μεγάλο πρόβλημα δεν είναι σίγουρο ότι θα επιτύχει. Μπορεί πχ να απαιτούνται μεγαλύτερες προσπάθειες ή τεχνικά μέσα ή τελικά, όταν υπάρξει αντίδραση, να είναι πολύ αργά.
Είναι όμως προφανές ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες δεν αποτυγχάνουν πάντοτε στην επίλυση των προβλημάτων τους, γι` αυτό άλλωστε έχουν επιζήσει για κάποιες χιλιάδες χρόνια. Υπάρχουν άπειρα παραδείγματα λαών και ηγετών μέσα στην ιστορία που έδρασαν με τόλμη και όχι μόνο απέφυγαν τον όλεθρο, αλλά προήγαγαν και τον ανθρώπινο πολισμό.
Αλλά όλα αυτά τα θετικά παραδείγματα, βέβαια, θα μπορούσαν να αποτελέσουν, το περιεχόμενο ενός άλλου άρθρου, με τίτλο: γιατί μερικές κοινωνίες λαμβάνουν σωτήριες αποφάσεις…
* J. Tainter: ‘Η κατάρρευση των πολύπλοκων κοινωνιών’ και J.Diamond: ‘Κατάρρευση’, εκδόσεις ‘Κάτοπτρο’.
Καλαμάτα, 30 Ιουλίου 2010
(από το "Η καλύβα ψηλά στο βουνό")
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου