του Στάθη Ν. Καλύβα*
Ας φανταστούμε πώς είναι δυνατό να παρατηρήσουμε τις αντιδράσεις των ανθρώπων που μόλις πέρασαν από ιατρικές εξετάσεις και που μαθαίνουν από τον γιατρό τους πως πάσχουν από μια πολύ σοβαρή, ενδεχομένως θανατηφόρα, ασθένεια. Η μεγάλη πλειοψηφία, σφίγγοντας τα δόντια θα ακολουθήσει τη θεραπεία που τους έχει υποδειχθεί, όσο επώδυνη και αν είναι. Κάποιοι λίγοι, παράλυτοι από τον φόβο θα αρνηθούν να αποδεχθούν την πραγματικότητα και θα παρασυρθούν από τσαρλατάνους που υπόσχονται θαυματουργές λύσεις και σίγουρα αποτελέσματα με ελάχιστο πόνο. Ελάχιστοι είναι εκείνοι που θα απαρνηθούν τη θεραπεία, ανακοινώνοντας πως αυτό που προέχει πάνω απ’ όλα είναι η ανακάλυψη ενός εμβολίου για την ασθένειά τους ή πως επιθυμούν να αφιερώσουν όλη τους την ενέργεια για να πετύχουν έναν κόσμο δίχως αρρώστιες. Τους ανθρώπους αυτούς εύκολα θα τους χαρακτηρίζαμε μεγαλομανείς και μάλιστα με έντονες αυτοκαταστροφικές τάσεις.
Μια συμπεριφορά που θα μας φαινόταν εντελώς παράλογη σε έναν άρρωστο άνθρωπο, τείνει να καταστεί κυρίαρχη σε μιαν άρρωστη χώρα. Αντιμέτωποι με μια πρωτοφανή κρίση, αντί να επικεντρώσουμε όλη μας την ενέργεια στην όσο το δυνατό πιο αποτελεσματική και ορθολογική εφαρμογή των αναγκαίων μέτρων, αναλωνόμαστε σε άσκοπες συζητήσεις είτε για θαυματουργές λύσεις που μας προτείνουν κάποιοι τσαρλατάνοι, είτε για το πώς οι «πλατείες» και οι «αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες» θα μας οδηγήσουν σε ένα κόσμο δίχως οικονομικές κρίσεις, είτε για τη μοναδική ευκαιρία που μας δίνεται να ανατρέψουμε τον καπιταλισμό. Περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα στη δίνη παρόμοιων κρίσεων, στη χώρα μας ευδοκιμούν οι καταστροφικοί μεγαλομανείς.
(από την "Καθημερινή")
Μια συμπεριφορά που θα μας φαινόταν εντελώς παράλογη σε έναν άρρωστο άνθρωπο, τείνει να καταστεί κυρίαρχη σε μιαν άρρωστη χώρα. Αντιμέτωποι με μια πρωτοφανή κρίση, αντί να επικεντρώσουμε όλη μας την ενέργεια στην όσο το δυνατό πιο αποτελεσματική και ορθολογική εφαρμογή των αναγκαίων μέτρων, αναλωνόμαστε σε άσκοπες συζητήσεις είτε για θαυματουργές λύσεις που μας προτείνουν κάποιοι τσαρλατάνοι, είτε για το πώς οι «πλατείες» και οι «αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες» θα μας οδηγήσουν σε ένα κόσμο δίχως οικονομικές κρίσεις, είτε για τη μοναδική ευκαιρία που μας δίνεται να ανατρέψουμε τον καπιταλισμό. Περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα στη δίνη παρόμοιων κρίσεων, στη χώρα μας ευδοκιμούν οι καταστροφικοί μεγαλομανείς.
Οι μεγαλομανείς αυτοί είναι διαφορετικών λογιών. Οι πιο εμφανείς είναι οι τσαρλατάνοι που, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, εκμεταλλεύονται τον φόβο και την άγνοια των ανθρώπων, υποσχόμενοι θαυματουργά αντίδοτα που υπάρχουν μόνο στη φαντασία τους, όπως η ανιδιοτελής βοήθεια της Ρωσίας ή της Κίνας. Στο αντίθετο άκρο βρίσκονται οι (λίγοι) ευφυείς μεγαλομανείς που διαθέτουν επιστημονικές περγαμηνές και μπορούν να εντυπωσιάζουν τους αδαείς με τις γνώσεις τους. Εκείνο όμως που προέχει γι’ αυτούς δεν είναι τόσο η σωτηρία της Ελλάδας, όσο η αναμόρφωση της Ευρώπης. Το επιχείρημα δεν στερείται λογικής, αφού η ελληνική κρίση προφανώς διαπλέκεται με την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια οικονομική κρίση. Αλλο πράγμα είναι, όμως, η αναγνώριση της διαπλοκής των κρίσεων και άλλο η αναγωγή των εξωγενών παραγόντων σε άλλοθι για να πράξουμε τα ελάχιστα. Στην περίπτωση των ευφυών μεγαλομανών, η ελληνική κρίση αποτελεί απλά ένα μέσο για τη δική τους συμμετοχή σε μια ευρύτερη, διεθνή, συζήτηση που τους φαίνεται πολύ πιο σημαντική από την ελληνική αντίστοιχη και στην οποία θεωρούν πως δικαιωματικά ανήκουν.
Μεταξύ των τσαρλατάνων και των ευφυών μεγαλομανών, συναντάμε την πολυαριθμότερη μερίδα μεγαλομανών: τους αφελείς. Αυτοί ενηλικιώθηκαν με αριστερές ιδεοληψίες και, μολονότι τις άφησαν πίσω τους εξακολουθούν, συχνά υποσυνείδητα, να κυριαρχούνται από έναν έντονο σοσιαλιστικό ρομαντισμό - και αυτό άσχετα από το αν ευημέρησαν λόγω καπιταλισμού. Γι’ αυτούς, η κρίση είναι ανυπόφορη κυρίως επειδή αποτελεί επώδυνη υπενθύμιση τόσο της πανωλεθρίας που υπέστησαν τα νεανικά τους σοσιαλιστικά οράματα όσο και της κυριαρχίας του μισητού «νεοφιλελευθερισμού» που εξακολουθεί να επιβιώνει μέσω κρίσεων. Μπορεί η τάση αυτή να φαντάζει συγκινητική, καθώς παραπέμπει σε μια μεταφυσική πίστη σε δήθεν ανώτερες και αγνότερες αξίες. Είναι όμως αρνητική γιατί αποπροσανατολίζει τη σκέψη και αποσυντονίζει τη δράση σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη στιγμή.
Δίπλα στη μάζα των αφελών, μπορεί να διακρίνει κανείς τους λίγους μεν, αλλά ορατούς λιγούρηδες της επανάστασης. Αυτοί δεν αρκούνται στο αναμάσημα αόριστων ευχολογίων για εναλλακτικά συστήματα, αλλά προωθούν συστηματικά το χάος, είτε με λόγια είτε και με έργα. Μια σημαντική μερίδα αποτελείται από δευτεροκλασάτους πανεπιστημιακούς, όχι σπάνια του εξωτερικού. Γι’ αυτούς, κάθε αναταραχή που ξεσπάει στην Ελλάδα αποτελεί ευκαιρία για να ξεφύγουν από την αφάνεια και γραφικότητα, στην οποία τους έχει καταδικάσει η επαγγελματική τους ανυπαρξία. Είναι οι ίδιοι που πλάσαραν την «εξέγερση του Δεκέμβρη 2008» ως προάγγελο παγκόσμιας επανάστασης και τώρα, με την Ελλάδα στα πρωτοσέλιδα του παγκόσμιου Τύπου, βρήκαν την ευκαιρία της ζωής τους. Το αφήγημά τους συνδυάζει έναν πρωτόγονο αριστερό ριζοσπαστισμό ανάμεικτο με παλαιά και νεότερα στερεότυπα, όπως η περιγραφή της Ελλάδας ως αιώνιας κοιτίδας της Αντίστασης και της πλατείας Συντάγματος ως σύγχρονης μετουσίωσης της αρχαίας Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Οι άνθρωποι αυτοί ηδονίζονται με το χάος, γιατί μόνο έτσι μπορούν να διεκδικήσουν μια κάποια δημόσια παρουσία. Γι’ αυτούς, η καταστροφή της Ελλάδας δεν είναι απλώς μια παράπλευρη απώλεια στον δρόμο προς ένα καλύτερο μέλλον, αλλά η προϋπόθεσή της. Οι λιγούρηδες της επανάστασης είναι καταστροφικοί μεγαλομανείς.
Αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις της κρίσης με θετικό και αποτελεσματικό τρόπο, έχουμε τη δυνατότητα να αφήσουμε πολλές παθολογίες πίσω μας. Σίγουρα, η καταστροφική μεγαλομανία δεν θα είναι η μικρότερη απ’ αυτές.
*ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Yale.
Μεταξύ των τσαρλατάνων και των ευφυών μεγαλομανών, συναντάμε την πολυαριθμότερη μερίδα μεγαλομανών: τους αφελείς. Αυτοί ενηλικιώθηκαν με αριστερές ιδεοληψίες και, μολονότι τις άφησαν πίσω τους εξακολουθούν, συχνά υποσυνείδητα, να κυριαρχούνται από έναν έντονο σοσιαλιστικό ρομαντισμό - και αυτό άσχετα από το αν ευημέρησαν λόγω καπιταλισμού. Γι’ αυτούς, η κρίση είναι ανυπόφορη κυρίως επειδή αποτελεί επώδυνη υπενθύμιση τόσο της πανωλεθρίας που υπέστησαν τα νεανικά τους σοσιαλιστικά οράματα όσο και της κυριαρχίας του μισητού «νεοφιλελευθερισμού» που εξακολουθεί να επιβιώνει μέσω κρίσεων. Μπορεί η τάση αυτή να φαντάζει συγκινητική, καθώς παραπέμπει σε μια μεταφυσική πίστη σε δήθεν ανώτερες και αγνότερες αξίες. Είναι όμως αρνητική γιατί αποπροσανατολίζει τη σκέψη και αποσυντονίζει τη δράση σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη στιγμή.
Δίπλα στη μάζα των αφελών, μπορεί να διακρίνει κανείς τους λίγους μεν, αλλά ορατούς λιγούρηδες της επανάστασης. Αυτοί δεν αρκούνται στο αναμάσημα αόριστων ευχολογίων για εναλλακτικά συστήματα, αλλά προωθούν συστηματικά το χάος, είτε με λόγια είτε και με έργα. Μια σημαντική μερίδα αποτελείται από δευτεροκλασάτους πανεπιστημιακούς, όχι σπάνια του εξωτερικού. Γι’ αυτούς, κάθε αναταραχή που ξεσπάει στην Ελλάδα αποτελεί ευκαιρία για να ξεφύγουν από την αφάνεια και γραφικότητα, στην οποία τους έχει καταδικάσει η επαγγελματική τους ανυπαρξία. Είναι οι ίδιοι που πλάσαραν την «εξέγερση του Δεκέμβρη 2008» ως προάγγελο παγκόσμιας επανάστασης και τώρα, με την Ελλάδα στα πρωτοσέλιδα του παγκόσμιου Τύπου, βρήκαν την ευκαιρία της ζωής τους. Το αφήγημά τους συνδυάζει έναν πρωτόγονο αριστερό ριζοσπαστισμό ανάμεικτο με παλαιά και νεότερα στερεότυπα, όπως η περιγραφή της Ελλάδας ως αιώνιας κοιτίδας της Αντίστασης και της πλατείας Συντάγματος ως σύγχρονης μετουσίωσης της αρχαίας Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Οι άνθρωποι αυτοί ηδονίζονται με το χάος, γιατί μόνο έτσι μπορούν να διεκδικήσουν μια κάποια δημόσια παρουσία. Γι’ αυτούς, η καταστροφή της Ελλάδας δεν είναι απλώς μια παράπλευρη απώλεια στον δρόμο προς ένα καλύτερο μέλλον, αλλά η προϋπόθεσή της. Οι λιγούρηδες της επανάστασης είναι καταστροφικοί μεγαλομανείς.
Αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις της κρίσης με θετικό και αποτελεσματικό τρόπο, έχουμε τη δυνατότητα να αφήσουμε πολλές παθολογίες πίσω μας. Σίγουρα, η καταστροφική μεγαλομανία δεν θα είναι η μικρότερη απ’ αυτές.
*ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Yale.
(από την "Καθημερινή")
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου